Мальдивлар — маҳкум қилинган архипелаг

Билсангиз, икки аср олдин Мальдивлар, Ҳинд океанидаги тропик жаннат, ер юзидан йўқолиб кетиши мумкин эди. Ҳиндистоннинг жануб-шарқидаги бу марвориднинг уч юз минг атрофидаги аҳолисига ҳали ҳам глобал исиш таҳдиди давом этмоқда. Айрим экспертлар тахмин қилишича, агар бу тенденцияни тўхтатиш учун ҳеч нарса қилинмаса, дунё океани сатҳи йилига 2-3 ммга, барибир, балки 5-10 ммга ҳам кўтарилиши мумкин.

Ҳаммаси ана шу заифлик тўғрисидаги мутлақо нотўғри бўлмаган тушунча Мальдивларга меҳмонлар сонининг кундан-кунга ошишига сабаб бўлаяпти, бўлса керак. Ҳозир эса, цунами содир бўлганига икки йил ўтгач, Мале шаҳрида оптимизм ҳукмрон. 2005 йил декабрида туристик сектор ноаниқ ҳолатда эди, 2006 йилнинг биринчи уч ойида эса туризм кутилмаган тезликда ривожлана бошлади. 2004 йил 26 декабрдаги фалокат Мальдивларга Индонезия, Таиланд ёки Шри-Ланкага нисбатан (110 қурбон — қўшни мамлакатлардаги юз минглаб қурбонларга нисбатан) камроқ таъсир қилган бўлса-да, архипелагга таъсири оғир бўлди. 2005 йил давомида ороллардаги туристлар сони 39%га қисқарди. Туризм даромадлари сафарбар бўлган мамлакат учун бу жиддий зарба бўлди. Аммо вақт ўтиши билан "цунами таъсири" ўз кучини йўқотди. Англия, Германия, Франция ва Италиядан келган туристлар қайтишмоқда. Барча курортлар яна очилди, фақат тўрт — беш таси қайта янгилаш жараёнида қолмоқда.

1998 йили юз берган бошқа фалокат — Эль Нинонинг ҳам оқибатлари тадрижан йўқолмоқда. Бу табиий офатми ёки инсон сотиб чиқарганми? Олимларнинг фикрлари бўлгин-бўлмас бўлди. Ҳолат қандай бўлмасин, сув ҳароратининг кескин ўсиши экватор мўйқаласи мамлакатларига ҳам таъсир қилди. Ўртача 30 даража бўлган сув ҳарорати 31-32 даражага кўтарилган ва айримлари айтишича, оқимлар йўқлиги сабаб шу даражада бир неча ҳафта сақланиб қолган. Натижада маржанлар ўзларининг озуқавий водоросларидан маҳрум бўлиб, рангини йўқотди. Ҳанузгача океан тупроғида баъзи жойларда суст кўкарган маржанлар майдонларини — суяк қабатларига ўхшаш тоғораларни кўриш мумкин.

Ост-аста сув ости ҳаёти ўзгариб, нормаллашмоқда, албатта ҳар бир рифга қараб турли натижа билан. "Қайси бир маржанлар йилда тахминан 8 см ўсади", — деб хурсанд бўлди Барбара де Анжели, денгиз биологийси, туристларга сув ости муҳитини ҳимоя қилишнинг асосий қоидаларини вақтинча ўргатаётгани бир туристик комплексда. Ушбу мутахассис шундай дейдики, балиқлар Эль Нинодан зарар кўрмаган. Ҳатто уларнинг ранги аввалгидан ёрқинроқ бўлиб қолган. 5 метрдан кам чуқурликда, ишона олмай, оёқларингизнинг қўлига қараб, клоун-балиқлар, попугай балиқлари, черепахалар, акулалар, скатлар ва бошқа сув ости аҳолисининг балетини кўриш мумкин. Мальдивлар аслida дайвинг учун ҳақиқий жаннатга муносиб.

Архипелаг ўзининг келажак сиёсатини белгилашни давом эттириши керак. Ҳукумат элита отеллари — "беш юлдуз" ва туристик операторлар томонидан шунча ишониб талаб қилинаётган "уч юлдуз" меҳмонхоналар орасида қолиб кетмоқда. Ресми мақсад кўпроқ одамлар учун мавжуд бўлган "ўрта қатлам"ни ривожлантириш деб эълон қилинган. Лекин амалда инвесторлар учун кўпроқ фойда келтирадиган люкс ҳануз приоритетда...

Чаққон тезлашиш

1970 йилида секин-аста бошланган туризм ривожи ҳозирда фавқулодда тез кетмоқда. Яқин вақтгача туристик объектлар учун жами тўқсондан иборат кичик ороллар фойдаланилган, принцип — "бир орол — бир отель". 2005 йилда яна ўндалаб янги ороллар туристик бозорга чиқди. 2006 йилда уларга яна 35 та орол қўшилди, уларга инфратузилма яратиш ишлари олиб борилмоқда. Кейingi беш йил ичида асосан Европа меҳмонларига ҳозирда яна 7000 та дам олиш жойлари таклиф этилади.

Мальдивлар мода йўналишига айланди ва эҳтимол бу узоқ давом этади. Сўнгги йилларда янги бўшлиқ — СПА-курортлар пайдо бўлди. Танага ғамхўрлик билан биргаликда дам олиш фаол дам олишдан ҳам кўпроқ талаб қилина бошлади. Энди эса доимо ўсиб бораётган талабга жавоб бериш учун энг кичик курорт ҳам массаж турлари, юз ва денга парвариш процедуралари, медитация сессиялари, гимнастика, аэробика машғулотлари ва ҳоказоларни таклиф қилади. Осиё усуллари (балий, ҳинд ва бошқа массажлар) классик европа техникалари билан уйғунлашади.

Ҳеч гап эмас, бўлса керак, айнан шундаги сир? Мальдивларни тарк этганда ҳар бир киши албатта қайтиб келаман деб ваъда беради. Ва статистика кўрсатадики, туристларнинг кўпчилиги сўзини бажаради. Лекин бу муваффақиятнинг ҳам тескари томони бор ва мальдивлик ҳокимиятлар тўпланаётган муаммоларни ечишга мажбур. Улардан бири — транспорт. Европа пойтахтларидан Малега тўғридан-тўғри бориш кўпинча чартер рейслари орқали амалга оширилади. "Бизга доимий тўғридан-тўғри рейслар етишмайди. Кўп мижозларимиз бизнес-классда яхши ўринлар сотиб олмоқчи, лекин уларни тополмайди", — дея шикоят қилади орол-отельлар бошқаруви.

Бошқа муаммо — чиқиндилар. Архипелагда чиқиндиларни тозалаш хизмати йўқ. Ҳар бир меҳмонхона комплекси ўз чиқиндиларни ёқиш тизимига эга бўлиши ва чиқиндиларни тўлиқ кунигача ёқилгандан сўнг баҳорга чиқаришлари керак. Аммо амалда ҳамма курортлар бу қиммат қоидага риоя қилмайди. Кўплари бунга назар солмай, чиқиндиларни тўғридан-тўғри океанга чиқариб юборишади, хусусан туристик бўлмаган оролларда, Мальдивларнинг маҳаллий аҳолиси яшайдиган жойларда шундай.

Ва ниҳоят, малакали кадрларнинг етишмаслиги архипелагнинг туристик ривожланишини жиддий секинлатиб қўяди. "Келаси ёз мен учта янги курорт очаман. Энг катта ғамим — мос кадр топиш. Мальдив қонуни бизнинг ходимларимиз умумий сонининг камида 51%ини маҳаллий аҳолидан ишга олишни талаб қилади. Лекин биз шундай кўп одамни тўплашга муваффақ бўлмаяпмиз", — деб хавотирланади бир туристик комплекс директори. Унда бу ҳокимиятлар яқин келажакда ҳал қилиши керак бўлган энг муҳим муаммо.