Мальдивларда дам олиш — жаннат каби ороллар бўйича йўл-йўриқ

Учиб келаяпсизми Мальдивларга... Қараш — пастга. Ҳа, тушунарли. Яна бир табиат мўъжизаси. Катта эмералд каби океан ва яшил ороллар — кичик тортчалар каби. Четлари ёғда қовурилгандек ҳар томондан шовқин солади. Бу — қумли, коралли пляжлар ва толқинлар бурмаланган зыгирли чизиқ билан. Реклама листовкалари ваъда қилади (ёлғон эмас!) энг тоза ҳавони, энг шаффоф сувни, энг гўзал сувости оламини.

Пойтахт аэропортдан (Мале ш.) меҳмонхона-оролга (ана шундай!) сизни гидроплан ёки моторли қайиқ олиб боради. Ороллар шунчалик кичкинтойки, ҳар бирида фақат битта меҳмонхона жойлашади. Оролларда автомобиллар йўқ – экологик тоза зона.

Сотиб олиб бўлмайдиган ороллар

Китоблар ва проспектларга чумиб кетасиз, кўп фойдали ва кам фойдали нарсаларни ўқийсангиз. Қўйи шундай бўлганки, асрлар давомида ороллар аҳолисиз турган. Улар орқали Ҳиндистон, Арабия ва Африкадан келаётган кўп кемалар ўтган. Араб сайёҳлари Мальдивларни тўхтаб, озиқ-овқат ва сувни тўлдириш мумкин бўлган жой деб ёзганлар.

XI—XII аср бошларида шарқ шоҳзода Коймала Кало ўзи билан ёш хотини — Серендип подшоҳининг қизини (Serendip — Шри-Ланканинг қадимги номи) олиб саёҳат қилишни режалаштирган. Мальдивларнинг тинч сувларига етиб, ёшлар Расгесем оролига қўнганлар. Шоҳзодга орол аҳолисининг содда одатлари ва уларнинг меҳмондўстлиги ёқди. Меҳмонларнинг келиб чиқиши ва маҳаллий таомларга бўлган муҳаббатни инобатга олиб, маҳаллийлар шоҳзодга ўз раҳбари бўлишни таклиф қилишди. Ва сайёҳ аристократ кутилмаган ҳолда Расгесем қиролига айланди. Бир неча йил ўтиб қирол кучли гиравару тоғли қавм яшайдиган бошқа оролга кўчиб ўтди. У ерда у пойтахт — Мале шаҳарини асос солди.

Ҳақиқатан ҳам мальдивликларни ҳеч ким тўлиқ эгаллай олмаган. Оролликлар меҳмондўст ва очиқ йўлли, лекин мустақилликни севишади. Балки бу соғлом овқатланиш билан боғлиқдир, ёки шунчаки фақат мальдивликларгина хавфли коралл рифлари орасида кемаларни ўтказа оладиган билимга эга бўлганликлари боисдир.

Бир вақтлар португаллар оролларни эгаллаб олишга муваффақ бўлишган. Лекин кўп ўтмай. 1558 йилда улар мальдивликлар билан жангда ғолиб келишган. Чет элликлар босқини маҳаллий аҳолида катта қизиқиш уйғота олмади. 1573 йилда жасур денгизчи Мухамед Факуруфану кечаси Мале яқинига чиққан кўчманчилар гуруҳи билан қўнди, барча душманларни енгиб, мамлакатнинг асосий миллий қаҳрамонига айланди.

Ҳозир ороллар давлат мулки ҳисобланади. Агар сизга бирор ноёб оролни сотиб олиш ёқса, ҳеч нарса чиқмайди. Албатта, оролни бир неча йилга ижарага олиш мумкин, аммо шартнома муддати тугадиганида мулк қайтадан давлатга тегишли бўлади.

Энг яхши гўшт – балиқ!

Асрлардан буён оролликларнинг асосий таоми — балиқ. Миллий ошхонада гўшт деярли йўқ (сабр қилинг, гўштсеварлар!). Ҳар субҳ қуёш чиқишидан аввал балиқчи қайиқлари денгизга кетади. Юкланган кемалар тушдан кейин қайтишади ва уловни дарҳол сотишади. Нимаси йўқки, барча ҳаяжон-ҳадисалар бор! Катта ларзали қутиларда ранг-баранг омарлар ва улкан узундингли креветкалар ҳайқиради, қуёшда оч-қирра оқ-қизил кальмарлар чақнайди. Алоҳида ўринда кумушсингил-ко‘к тунa — маҳаллий сувларнинг ғурури.

Балиқчилар соҳилга тушиб, маҳаллийлар севимли жойи — чойхонага боришади. Мистер Рэмон, Soneva Fushi меҳмонхонаси ресторани шеф-ошпази, 2001 йилда дунёда энг яхши деб тан olingan, оролликлар бир кунни ҳам балиқсиз ўтказа олмайди, дейди. Энг оммабоп балиқ таомларидан бири — суп garudiya. Бу шаффоф балиқ шўрваси бўлиб, пиёз ва зираворлар билан тайёрланади. Демак, балиқчиларнинг тушликлари айнан шу билан бошланади. Суп garudiya гуруч, лайм бўлаклари, аччиқ чили ва майда тўғралган пиёз билан берилади. Garudiya билан кўпинча рохи (rohi) таклиф қилинади — марказий Осиё нонга ўхшайдиган нон, унинг ичига мас хуни (mas huni) — майда тўғралган чўмчиланган балиқ, кокос, пиёз, лайм ва чили қалампири аралашмасини солишади.

Шўрвадан сўнг гуруч, карри соси, балиқ ва сабзавотларга буюртма бериш мумкин. Таом шундай тарзда сервирланади. Устолга бир вақтнинг ўзида бир неча кичик идишларда тайёрланган закускилар, пиширилган гуруч ва бир катта бўш идиш қўйилади. Аввало идишга гуруч солинади, кейин эса турли закуска қўшилади.

Грилда тайёрланган ва карри қамчи билан берилган балиқ — fihunu mas жуда даҳшатли мазали. Gulha — ичида чўмчиланган балиқ бўлган шарикчаларни синаб кўришни маслаҳат берамиз. Ҳамда балиқ, кокос ва пиёз билан тўлдирилган пирожкилар bajiya, майда балиқдан тузилган тубалар kemia, ёғда қовурилган ва шундай ҳам Kulku borkibaa — зираворлар билан балиқ пироги жуда яхши.

Орол аҳолиси мусулмонлар, шунинг учун столда спиртли ичимликларни кўрмассиз. Туристлар эса бошқа гап. Улар учун оролларда доим Франция, Австралия, Чили ва Жанубий Африкадан келган энг яхши шарап турлари мавжуд.

Мальдив ресторан ва кафеларида таомлар европача — столларда сервир қилинади. Лекин анъанавий тўйи бутунлай бошқача ўтказилади. Паст даражадаги ёғоч платформаларга гилемлар ётқизилади ва катта рангли ёпочқоқлар қўйилади. Меҳмонлар ёпочқоқларга таянган ҳолда оёқларини остига олиб ўтиришади. Турли таомлар билан тўлдирилган поднослар кичик идишчаларда тўғридан-тоғри гилем устига қўйилади.

Фақат балиқ эмас...

Албатта, мальдивликлар балиқни яхши кўришади, лекин бошқа табиат неъматларидан ҳам воз кечишмайди.

Кокос палмаси — бу жиҳатдан умуман универсал дарахт. Кокосдан ширинлик, сут олинади, десертлар тайёрланади, янгича ҳолатида ҳам ейилади. Баргларидан тўсиқлар тикилади, стволларидан ёқилғи олинади.

Бу ерда шунингдек breadfruit (breadfruit) деб аталган нон дарахтини ёқтирадилар — катта сариқ-язилғил мевага эга бўлиб, мальдив ошхонасининг ажралмас қисмига айланган. Нон дарахти мевалари қайнатилган, пиширилган, қовурилган, улардан глазурланган десерт яратилади, карри — bambukeylu hiti ҳизматларга қўшилади.

Оролларда нон дарахти меваcидан тайёрланган энг машҳур таом fihunu bambukeyo деб аталади. Мева бўлаклари банан баргларига ўралган ҳолда кўмда пиширилади. Агар сиз ҳақиқатан ҳам ширинликни яхши кўрсангиз, bambukeylu bondibaiy таомини синаб кўришингиз мумкин. Бу десерт аччиқ таомлардан сўнг, айниқса карри билан хам яхши кетади.