Татилда иш ҳақида қандай қилиб ўйламаслик

Ниҳоят танангиз бўшаяпти, пешонангизга панама силжитилган ва мияга бир ёлғиз ўйча кириб келади: "Қизиқ, ишда ҳозир қандай боляпти? Контракт тузилди-ку? Барча шартларни кўриб чиқдиларми? Агар тўлов ҳужжати нотўғри тўлдирилган бўлса-чи? Агар столида кимдир оғиз очса-чи? Агар улар керакли ҳужжатларни тополмасалар-чи?" Бир ёлғиз ўй асаларичага айланади, кейин яна бир худди шундай учади ва бошингиз устида оғир, хира ва чақнадиган булут айланиб юриши бошлайди. Ва ҳама нарса: осмон энди ўша каби кўк эмас, ҳид ҳам шунчалик ёқимли эмас, ва буюмларни йиғиб, чашм юмиб ишга қайта олиш истаги туғилади.

Бу нима экан? Психологлар бу феноменни дам олиш куни синдроми деб аташади. У биринчи марта йиғма ёзувнинг охирида (ӣккинчи ўн йиллик эмас — бу ерда ижтимоий-техник жиҳатдан) кузатилган ва энди бу термин ҳар бир постиндустриал давлатда машҳур — улар экзистенциализм ёки борлиқ ва ҳаёт маъноси ҳақида бирор марта эшитган бўлса. Нима учун? Чунки дам олиш куни синдроми жуда яқин боғланади оддий саволга: "Мен нима учун яшайман?" Бу қаердан келади? Савол бир вақтнинг ўзида ҳам оддий, ҳам мураккаб. Аммо унга жавобимизни ҳаёт тарзимиздан осон чиқариш мумкин. Оддий одам ишда қанча вақт ўтказади?

Стандарт яппи (шу тарзда ёш, офисда ишловчи профессионаллар деб атайдилар; ҳозирги кунда эса буддқа куннинг катта қисми компанияда ўтказадиган турли ташкилот ходимларининг аксариятига ҳам мос келади) одатда "соғат тўққиздан олтигача" графикда ишлайди. Вариантлар турлича — 11 дан то 20 гача ёки эрталаб 5 дан тушкунлик чоғигача бўлиши мумкин. Мушкул томони шундаки, камдан-кам кимдир эълонда кўрсатилган вақтда аниқ уйга қайтади. Буга йўл ҳаракати вақти қўшилса, иш ҳаётнинг икки учдан бирини олиб қўяди. Ва иш шундай муҳим аҳамият касб этади. Яна бир нозик жиҳат бор.

Малумки, уйланган одамлар профессионал фаолиятда турмушга чиқаётганларга нисбатан камроқ ютуқларга эришади (агар статистикани умумий кўрсаткич бўйича қарасангиз). Нима учун? Бу осон тушунтирилади: тасаввур қилайлик, эркин инсон дам олиш куни уйғониб қолди. Агар унда дўстлари бор бўлса, улар билан қаергадир боришлари мумкин — бу яхши. Лекин бу кечаси учун. Субҳдан то кечгача у ўтириб телевизор кўради, бу кайфиятни кўтармайди — кўпроқ ўйқари келтиради, китоб ўқийди ёки... иш ҳақида ўйлайди ёки ҳатто ишлайди. Ҳафтанинг ҳафтасидан-ҳафтагача у дам олишдан, бу ёмон «ҳеч нарса қилмаслик»дан фобия йиғади ва фақат битта нарсани аёл-эркак истайди: "Душанба шанбада бошлансин", яъни яна бир бор ўзига эҳтиёҷ бўлган, кам бўлса-да, унга беқарор бўлмаган одамлар билан қолишни хоҳлайди, яна зарур ва муҳим бўлишни хохлайди.

Иккинчи яримингиз бўлса, одам камида бирор нарса билан банд бўлади (бу энг ёмон ҳолатда ҳам бўлса) — масалан, турмуш ўртоғи билан руғбатланиш. Бир сўз билан, агар шахсий ҳаёт омадли бўлмаса, инсон қулайликни қаерда қидиради? Албатта, ишда, ва шунда дам олиш куни ёнда юриш қўрқуви уйга, урулишларга, муаммоларга ва муносабатларни очиқлашга қайтиб келиши билан боғлиқ бўлади. Лекин дам олиш куни — бу бир кун. Ва таътил — бу кўплаб дам олиш кунлари. Ва секин-аста бу маълум бўлади: одам ҳақиқатан ҳам дам олмоқни умуман истамай қолади — у шунчаки аниқ ва тушунарли бўлган жойга қайтмоқчи, у ерда унга албатта муҳтожлар. Таътил бир турдаги ишдан бўшатишга ва руҳий шийққа айланади, буни осон бақаришнинг иложи йўқ. Айниқса раҳбарлар бундай пайтларда ўзларини оғир сезадилар: уларсиз иш(\") бўлмейди деб ўйлайдилар. Агар бўлса, нега уларни алмаштирмаслик ёки ишдан бўшатмаслик керак?

Бу билан қандай курашиш керак?

Биринчи усулни қўлбасдан бир сўз билан капитан Джек Воробей "Пиратах Карибского моря"да таклиф қилди: "Парень, найди себе девушку". Албатта, бу эркак журнали иқтибоси каби туюлади, лекин муҳаббат (ёки камида курортдаги майли-севги) — жуда кучли терапевтик восита, у кундалик темаларга ўтишни осонлаштиради, кечки учрашувларга сабаб бўлади (яъни свежие ҳавони нафас олиш имконияти), узоқ юришларга илтифот беради (жисмоний юкламалар), шеър ёзишга ёки камида дафтари ва романтик хатлар ёзишга ундайди (интеллектуал босимни олиб ташлаш, техник махсусликларга гуманитар фикрлашни ривожлантириш) ва яхши кайфият беради (жамоатни мустаҳкамловчи восита).

Иккинчи усул: крестик тоқиш (ёки эски парчаланиб бораётган мотоциклни таъмир қилиш, севимли бувачангизнинг уйининг томини тузатиш, кўрпалар йиғиш, ёш қариндошдан олинган 8-синф математика ўқув китоби саволларини ҳал қилиш) — яъни бир неча кун қўл меҳнати билан шуғулланинг, бу эмоционал босимни секинлик билан олиб ташлайди — таътилда бу юк жуда тез йўқолади ва турли хил «декомпрессия» беморлигини келтириб чиқаради. Шундан кейин қолган вақт учун ҳаракат режасини тинч тарзда тузиш ёки умуман ҳеч нарса қилмаслик мумкин. Асосиysi, машғулот завқ берган бўлиши керак.

Учинчи усул: бир неча енгил китобларни узма-уз ўқиш. Фақат аниқ тушуниш керакки, енгил китоб тушунчаси жуда индивидуал. Кимдир учун бу детективлар (муаллифнинг тили ва маҳорат даражасига кўра турлича), кимдир учун — рус фантастикаси, кимнингдир эса романтик ромалар ёқади. Осон китоблар одатда ўзидан сўнг чуқур из қолдирмайди, ва шу билан бирга таътилдан олдинги даврда мияда ўтирган оғир маълумотни ювиб кетади. Албатта телевизор ҳам кўрилади, лекин бу сериаллардан депрессия ва ток-шоулардан хафсала бузилишига олиб келиши мумкин, чунки таътилда кун давомида кўп каналларда журнал ва филмлардан ташқари кўпча маъносиз маълумот ўтади, бу эса руҳни чарчатади ва мияни ишга солмайди.

Тўртинчи усул логотерапиядан (маъно терапияси) келади — бу пародоксал ният. Унинг моҳияти базавий ҳазил туйғусининг мавжудлигида (энг камида амёба даражасида): агар таътилда ишга боришни истаган ҳолат пайдо бўлса, унга барча кучингиз билан вақтингизча боришни хоҳлаш керак: "Мен ҳозиргина ишга бормоқчиман! Мен барчага кўз-кўз қиламан, қанчалик ишга бормоқчиман сизга кўринади-ку?". Бу натижада бу ўй фақат кулишни келтиради. Аммо асосийси таътилдан сўнг яна одатга қайтиб, ишга бориш фикрида истерикача кулмаслик керак. Ҳамзамонда, пародоксал ниятнинг тескари йўли ҳам бор: ўзингизни илғор даражада ишга боришни хоҳламасликка мажбурлаб, хавфли таъсирни секин-асталикда йўқотиш мумкин.

Бешинчи усул: экстремизм. Агар иссиқ денгизда пляжда ётмаяпсангиз, балки дайвинг, сурфинг, парус спорти билан шуғуллансангиз ёки тоғларга чиқсангиз — бундай хилма-хиллик ва катта жисмоний юк офис ишларидан тўлача чалғитишга имкон беради ва кейин жамоага осонлик билан қайтиш мумкин. Бундай машғулотлар одатда ютуқка интилувчанликни ва ўз устингиздан ўсиш хоҳишини рағбатлантиради, ва бу (ҳеч бўлмаса ишда) яхшиликка олиб келади.

Хулоса сифатида айтиш жоизки, агар инсон ҳаётида унинг фақат касби бўлса, бу эрта ёки кеч ҳаёт маъносини йўқотишга олиб келиши мумкин: ё иш йўқолади, ё лавозим узоқ вақт бир хил қолади. Ва агар бутун дунёда бошқа бирон буюмга ўхшаш иловалар бўлмаса — бу зарба глобал фалокатга тенг бўлади, депрессия ва умидсизликка олиб чиқади. Шу сабабли, ишдан ташқари (ҳатто энг севимли касбингиз бўлса ҳам) доимо жуда муҳим ва қадрли яна бир нарса бўлиши керак — ҳаётдаги иккинчи таяниш, у орқали ҳаётда ишонч билан юриш ва оддий кундалик шодликлардан кўпроқ завқ олиш мумкин, акс ҳолда ҳаёт доимий дедлайнга айланади ва у ортидан ҳеч қандай дам олиш бўлмайди.