Ўзбекистонлик туристлар учун ҳайвонлар билан дам олиш

Эгалари баъзан уй ҳайвонларига шунчалик боғланиб қоладиларки, кўплар ўзлари дам олишни бузиш хавфини оладилар — ҳар куни севимли хайвон нима ҳолда, ейяптими, соғломми каби хавотирлар билан бўлиб. Бундан ташқари, масалан, севимли итингизнинг далада шодланиб юриши, сувда ҳалқирлаши ёки кузнечик билан танишишини кузатиш ҳам жуда ёқимли. Ёки шунчаки ҳайвончангизни чет элдаги кўргазмага олиб бормоқчимисиз? Мақсад жойининг иқлими унга ёқадими — шуни олдиндан ўйлаб кўринг. Лайклар ва шпицлар, масалан, қорни яхши кўрадилар, лекин иссиқни умуман кўтарадилар эмас; дон сфинкслари (мушук тури) эса шимолда совуқдан қийналади.

Ўзбекистон фуқаролари бўлиб ёки Ўзбекистондан чет элга уй ҳайвонлари билан саёҳат қилиш пухта режалаштириш ва кўп қоидаларга риоя қилишни талаб этади.

Қуйида эътибор берishingiz керак бўлган асосий жиҳатлар:

1. Ҳужжатларни тайёрлаш ва ветеринар талаблари:

Ветеринар паспорти: ҳайвонингизда барча керакли эмлашлар, айниқса бешенликка қарши эмлаш кўрсатилган амал қилувчи ветеринар паспорти бўлиши шарт. Бешенликка қарши эм чиқиш санасидан камида бир йил олдин ва чиқишдан кўп ёки кеч эмас — чиқишдан олдинги сўнгги муддат икки ойдан кам бўлмаслиги керак.
Микрочип: деярли барча мамлакатлар ҳайвоннинг чипланган бўлишини талаб қилади. Микрочип бешенликка қарши эмлашдан олдин имплантация қилиниши керак. Маъмурий томондан 15 рақамли ISO-мувофиқ чипдан фойдаланиш тавсия қилинади.
Ветеринар сертификати (форма №1 ёки халқаро ветеринар сертификати): бу энг муҳим ҳужжатлардан бири. У ҳайвонингиз соғлом эканлигини ва мақсад мамлакат талаби билан мувофиқлигини тасдиқлайди. У давлат ветеринар клиникаси томонидан берилади. Бундай сертификатнинг амал қилиш муддати кўпинча чекланган (масалан, киришдан олдин 10–15 кун ичида).
Бешенликка қарши антитана титрини текшириш: айрим мамлакатлар (айниқса Европа Иттифоқи мамлакатлари, чиқиш мамлакатига боғлиқ равишда) қон таҳлилини талаб қилади.
Ивозага рухсатнома (импорт пермити): баъзи мамлакатлар олдиндан ввозга рухсат олишни талаб қилади.
Паразитларга қарши ишлов: ички ва ташқи паразитларга қарши ишловлар талаб қилиниши мумкин.
Клубдан маълумотнома (итлар учун): айрим мамлакатлар кинологик клубдан (масалан, SKOR ёки RKF) ҳайвон племянной қийматини тасдиқловчи маълумотнома талаб қилиши мумкин.
Мақсад мамлакатнинг талабларини текширинг: бу энг муҳим қадам. Ҳайвонларни киритишга қўйилган талаблар мамлакатдан-махалга фарқ қилади ва ўзгариб туради. Бораяпсиз деб режалаштираётган елчилик ёки консуллик ёки мақсад мамлакат ветеринар хизмати расмий сайти билан боғланинг.

Кўпгина мамлакатларда чиплаш асосида тўлиқ назорат тизимлари яратилган бўлиб, ҳужжатлар ҳайвонга тегишли эканлигини тасдиқлаш учун теглар паспортга ёпиштирилади. Шу тариқа ҳужжатлар сизнинг мушук ёки итга тегишли эканлиги аниқланади.

Масалан, ветеринар клиникаларида мушук-итларнинг даволаш тарихлари микрочип рақамига мувофиқ рақамланган бўлади. Тасаввур қилинг, Барсик ёки Бобикни шифокорга олиб боряпсиз (ҳатто ватанингиздагидан бошқа шаҳарда), врач махсус сканер билан унинг кодини ўқийди ва электрон маълумотлар базасида даволаш тарихини топади. Бир неча дақиқада шифокор ҳайвон ҳақида ҳамма маълумотни билади: нима билан касалланганлиги, қайси эмлашлар кераклиги ва ҳоказо.

Микрочип ҳайвон йўқолса ҳам беқиммат аҳамиятга эга: ҳайвонни топган одамлар уни ветеринарга олиб келса, шифокор чип кодини аниқлаб, огоҳликни тез топади.

Аслида, микрочип ўрнатиш оддий эмлашдан катта фарқ қилмайди. Микрочип жуда кичкинта бўлиб, махсус инъекция воситаси орқали терининг остига киритилади.

Яқин келажакда микрочип Евросоюзга киришда асосий "кириш ҳужжати" бўлиб қолиши мумкин (албатта, сизга расмий ветеринар сертификати ва бир хил шаклдаги паспорт ҳам керак бўлади). Ҳозирча кайим мамлакатларда клеймо ёки белги ҳам қабул қилинади, лекин бир неча йил ичида ягона тан олинадиган ҳужжат микрочип бўлиб қолади — чунки клеймо вақт ўтиши билан тонглаб кетиши ёки очолиб кетиши мумкин. Шундай экан, хоҳласангиз ҳам ёқмаса ҳам, ҳайвонингизга электрон идентификацияни ўрнатиш учун ветеринарга мурожаат қилишга тўғри келади.

Ҳайвонларни ҳаво транспорти билан ташиш

Ҳайвонларни авиаперевозка қилиш:

Узбекские авиалинии (Uzbekistan Airways):

Салонда итлар, мушуклар, маймунлар ва қушлар ташишга рухсат берилади, агар ҳайвон таъмирдаги сумка билан бирга оғирлиги 8 кг дан ошмаса. Переноска ўлчамлари уч ўлчовнинг суммасида 115 см дан ошмаслиги керак (одатда 50x40x25).
Катта ҳажмли ҳайвонлар (переноска билан 8 кг дан ортиқ) багаж бўлимида ташилади. Переноска сув ўтказмаслиги, полида сўрийдиган материал бўлиши ва ҳайвон тўла бўйга туриши ҳамда 360 градус айланиши мумкин бўлиши керак.
Сервис итлари-ўргатилаётган итлар салонда оғирлик чекловисиз ётиши мумкин, аммо боғичда ва намордникда бўлиши, шунингдек ногиронликни тасдиқловчи ҳужжатларнинг бўлиши талаб қилинади.
Ҳайвонларни ташиш қўшимча тўловга юкси нормадан ташқари тарифа бўйича тўланади.
Uzbekistan Airways ОАЭ, АҚШ (Нью-Йорк), Ҳиндистон (Дели), Исроил (Тель-Авив), Германия (Франкфурт) каби мамлакатларга рейслар амалга оширади, лекин ҳар бир давлатнинг ҳужжатларга ва шароитларга оид ўз махсус талаблари мавжуд.

Кўп халқаро авиакомпаниялар (масалан, Qatar Airways, Turkish Airlines ва бошқалар) ҳам ҳайвонларни ташиш хизматларини таклиф қиладилар. Ҳар бир авиакомпанияда ҳайвонлар ҳажми ва оғирлиги, салонда ёки багажда ташиш имконияти ҳамда керакли ҳужжатлар бўйича ўз қоидалари мавжуд. Авиакомпаниянинг аниқ қоидаларини ҳар доим олдиндан аниқлаб олинг. Режа тузар экансиз, авиакомпанияга олдиндан хабар бериш мақсадга мувофиқ — рейсдаги ҳайвонлар сони чекланиши мумкин.

Шунингдек, ҳайвоннинг қулайлигини инобатга олсангиз яхши — транспортировка давомида севимли хайвонингизга мумкин қадар кам стресс туғдирмаслик учун барча шароитларни яратинг. Албатта, переноска зарур; агар самолёт билан учсангиз, ўринлиси қаттиқ пластик контейнер бўлиши керак (саломатлик қоидаларига кўра самолётда юмшоқ матоликдан қилинган переноскани ташиш таъқиқланиши мумкин). Лоток, тўлдирувчи модда, сув ва егулик учун идишларни олиб кетинг. Уй ҳайвони учун махлуқ озиқ-овқати, ёпишқоқ боғич ёки шлейка — ошиқинғоқ эмас, мушуклар учун бўлса боғич хавфсиз эмас. Ҳар қандай ит ҳар ҳолда намордник ва қисқа ҳатто боғичда бўлиши керак.

ПОЕЗД: Тажрибали кўргазма қатнашувчилари бирга гуруҳ бўлишади, бир хил купе учун чипта оладилар, ҳайвонларни переноскадан чиқариб, шлейка билан полга боғлаб қўйиб, йўл бўйлаб мулоқот қилиб боришади — бу анча қулай ва хавфсиз.

Пойezдда ҳайвонни олиб юриш учун вокзалга бироз эртароқ келиб, ветеринар маълумотномангизни кўрсатиб, багаж кассасида ҳайвон ташиши учун ҳақ тўлашингиз етади. Улар буни тахминан 20 кг юк сифатида баҳолашади.

Саёҳатда ҳеч қачон қилмаслик керак бўлган нарса — ҳайвонни переноскадан чиқариб, салон бўйлаб юргизиш ёки бошқаларнинг суянишига ўтиртириш. Мушук албатта қидиқда жабрран бўлган ҳолда ёпиқ бўлиши керак! Ҳамма нарса содир бўлиши мумкин: ҳайвон бирор нарсадан қўрқиб эгалининг ёнига сакрашга ёки қўлига тушиб қолиши мумкин — айниқса ҳайдовчи беркитилган ҳолда кўп хавфли.

САМОЛЁТ: Брон қилиш ёки авиабилет олишда операторманга ҳайвон билан учишингизни билдиринг ва мақсад мамлакатга ҳайвонни олиб кириш қоидаларини ўрганиб чиқинг. Ҳайвонларни чет элга олиб чиқиш учун давлат ветеринар ташкилотидан ветеринар гувоҳномаси ва экспорт рухсатномаси олиш талаб қилинади; шулар билан ҳайвон "шахсий" рўйхатдан ўтади.

Баъзи хорижий авиокомпаниялар ҳайвонлар ташишга рухсат бермайди. Ҳамма нарсани эсда тутиш керак: самолётларда ҳайвонлар одатда фақат багаж бўлимида ёки махсус белgilangan ҳолатларда ташилади.

Хайвонлар ва қушларни ташиш учун пассажир ўзининг ҳужайраси (контейнер) ни олиб келиши керак. Контейнер кирароқ ҳаво олиши, пояси сув ўтказмаслиги ва сўрийдиган материал билан қопланган бўлиши, яхши қулфларга эга бўлиши лозим. Муҳлатли ҳолатда, қаттиқ ёпиладиган саватларда ҳам ташишга рухсат берилади. Ит учун клетка ҳажми ҳайвон тўла бўйга туриши ва 360 градус айланишига имконият бериши керак.

Ҳайвонни парвариш қилиш учун ветеринар аптечкаси, консервалар ва қуруқ озиқ-овқатни унутманг.

Агар учиш уч-торт соатдан кўп давом этмаса, парвоздан олдин ҳайвонга ошқозонга озиқ-овқат ёки сув бермаслик афзалроқ. Бир переноскада учтодан ортиқ ҳайвон бўлмаслиги керак.

Кўпинча ветеринар назоратидан ўтаётганда қўшимча тўлов evaziga ҳайвонга тинчлантирувчи доза бериш мумкин.

Салонда ташиш одатда фақат битта уй ҳайвонига рухсат берилади (мушук, ит ёки қуш). Агар ҳайвон ва контейнер оғирлиги 5 кг дан ошса, унинг саёҳати асосан багаж бўлимда амалга оширилади.

Ҳайвон ва уни ташиш учун контейнери оғирлиги бепул багаж нормасига киритилмайди ва фақат нормадан ташқари юк сифатида тўланади. Фақат кўзойнакли ёрдамчи итлар бепул ва чекловсиз ташилади.

Рўйхатга олишдан камида бир соат олдин аэропортга етиб келиш тавсия этилади, чунки аэропортда авиация ветеринар хизмати томонидан ҳайвонни ташишга рухсат олиш лозим бўлади.

Аслида, ушбу оддий қоидаларга риоя қилсангиз, саёҳатлар ҳайвон билан сиз учун азоб эмас, балки қўлай ва ёқимли тажрибага айланади.

BON

Ҳайвонларни турли мамлакатларга олиб кириш қоидалари:

Австралия — Австралия карантин ва инспекция хизмати олдиндан рухсат талаб қилади; уй ҳайвонларини рухсатсиз олиб кириш мумкин эмас.
Австрия — эмлаш ҳақида сертификат талаб қилинмаслиги мумкин. Уй ҳайвонларини олиб кирганда ветеринар паспортини тақдим этиш лозим.
Аргентина — уй ҳайвонларини олиб кирганда вазирлик тарафидан виза қўйилган ветеринар гувоҳномаси, эмлашлар ҳақида маълумот (бешенлик хусусан), ҳамда 10 долл. миқдорида тўлов талаб қилинади.
Бельгия — уй ҳайвонлари олиб кирилганда ва олиб чиқилганда бешенликка қарши эмлаш ҳақидаги белги бўлган ветеринар гувоҳномаси тақдим этилади.
Болгария — уй ҳайвонларини олиб киришда бешенликка қарши эмлаш қайд этилган ветеринар сертификати талаб этилади.
Боливия — ҳайвон олиб кирилишида бешенликка қарши эмлаш қайд этилган ветеринар гувоҳномаси талаб қилинади.
Бразилия — уй ҳайвонларини олиб киришда халқаро ветеринар гувоҳномаси талаб этилади.
Буюк Британия — олдиндан импорт лицензиясини олишсиз ҳайвон ва қушларни олиб кириш тақиқланган. Буюк Британияга олиб кирилаётган ҳайвонлар махсус британия карантинида 6 ой давомида бўлиши шарт.
Венгрия — уй ҳайвонларини олиб киришда сафрдан 8 кундан кам бўлмаган вақтда берилган ветеринар гувоҳномасини тақдим этиш керак; ҳайвон текширилган, соғлом ва олиб чиқишга қарши ҳолатлар кузатилмаган бўлиши лозим;гиёҳ эмлашлар ва бешенликка қарши иммунитет ҳақида маълумот бўлиши талаб этилади.
Германия — уй ҳайвонларини олиб киришда бешенликка қарши эмлаш қайд этилган халқаро ветеринар сертификати талаб қилинади (эмлаш ҳақидаги қайд олинган ҳужжат немис тилида ёки немисча таржимаси билан бирга бўлиши лозим).
Греция — Грецияга келаётган уй ҳайвонлари божхонада муҳофаза ва соғлиқ сифатига оид халқаро гувоҳномани тақдим этиши керак. Қайси эмлашлар қилингани ва уларнинг санаси кўрсатилиши шарт. Гувоҳнома яшаш мамлакатида берилган ва расмий тасдиқланиши лозим.
Дания — уй ҳайвонлари (ит ва мушуклар) 4 ойдан катта бўлса бешенликка қарши эмлаш қайд этилган ветеринар гувоҳномаси талаб этилади. Ёшроқ ҳайвонлар махсус ветеринар рухсатномасисиз олиб кирилмайди.
Египет — уй ҳайвонларини олиб киришда бешенликка қарши эмлаш қайд этилган ветеринар гувоҳномаси талаб этилади. 3 ойдан кичик кучукча ва катта мушукларни олиб киришда чекловлар бор.
Ҳиндистон — уй ҳайвонларини олиб киришда Россия аэро-портида ветеринар назоратидан ўтгани ҳақида гувоҳнома талаб қилинади. Агар гувоҳнома бўлмаса, ҳайвон 2–7 кун карантинга юборилиши мумкин.
Индонезия — уй ҳайвонларини олиб киришда белгиланган халқаро ветеринар гувоҳномаси талаб қилинади.
Испания — уй ҳайвонларини олиб киришда ветеринар гувоҳномаси талаб қилинади ва ҳайвон ветеринар назоратига олинади. 3 ойдан кичик кучукча ва котятларни олиб киришда махсус қоидалар бўлиши мумкин.
Туркия — уй ҳайвонларини олиб киришда халқаро ветеринар гувоҳномаси талаб қилинади.
Мальта — Мальтага ит ва мушукларни олиб кириш шароитлари алоҳида тартибга солинган.

Ҳайвонларга меҳрибон меҳмонхоналарни (pet-friendly) қидириш

pet-friendly меҳмонхоналардан нима кутиш мумкин:

Максус пол қопламаси ва ҳайвонлар учун мос махсус хоналар бўлиши мумкин.
Баъзи меҳмонхоналар миска, ёпилган жой, кўрпа ва ҳатто “меню учун” шарт-шароитлар таклиф қилишади.
Ҳайвонларга парвариш хизмати ёки қўшимча хизматлар таклиф этилиши мумкин.
Боғлар ёки сайр қилиш учун махсус йўлаклар мавжуд бўлиши мумкин.

Муҳим маслаҳатлар:

Режалаштиришни эртароқ бошланг: ҳужжатлар тайёрлаш ва ҳайвонни саёҳатга тайёрлаш кўп вақт талаб қилиши мумкин.
Ветеринар билан маслаҳатлашинг: халқаро ташиш тажрибасига эга ветеринар билан маслахатлашинг — у керакли эмлашлар, тестлар ва ҳужжатлар ҳақида маслаҳат беради.
Ҳайвонни переноскага ўргатинг: саёҳатдан олдин ҳайвон переноскада ўзини қулай ҳис қилсин.
Тўғридан-тўғри рейслар: имконият бўлса тўғридан-тўғри рейслиарни танланг — бу ҳайвон учун стрессни камайтиради.
Идентификация: переноска ва боғичда алоқа маълумотлари белгиланганлигини текширинг.
Озиқ-овқат ва сув: парвоз давомида ҳайвон сувга эга бўлиши кераклигига эътибор беринг.

Есланг: қоидалар ўзгариши мумкин, шунинг учун саёҳатдан аввал доимий равишда энг сўнгги маълумотни текшириб кўринг.