Походда хавфли учрашувлар — хавфсизлик бўйича тўлиқ қўлланма

Ёввойи ҳайвонлар билан саёҳатда учрашиш ҳам ҳайратланарли, ҳам эҳтимолий хавфли воқеа бўлиши мумкин. Кўпчилик ёввойи жониворлар инсон билан алоқа қилишдан қочади, аммо баъзан йўллар кесишади. Поведение қоидаларини ва эҳтиёт чораларини билиш хавфларни камайтиришга ва саёҳатингизни хавфсиз ўтказишга ёрдам беради.

Ҳайвонлар

Ҳайвон билан учрашганда умумий қоида — орқага бурилмаслик ва югурмаслик. Кўзларига қарадинг — кейин қарашни бошқа томонга ўгиринг. Қўлингизда хитойча хлопушка ёки фальшфеер бўлиши яхши.

Аюлар. Қиш бошидаги шату́нлар алоҳида хавфли. Улар сейрек ва одамлар улар ҳақида дарҳол гапиришади. Эрталаб баҳорда очиган аюлар очликдан хавфли бўлади. Кузги аю кўпроқ ухлайди ва уйқудан уйғониб ташланиши мумкин. Энг хавфлиси — болалари билан мамаша аюлар. Кичиклари ҳаяжон билан сизга яқинлашади, мамаша эса ҳимоя учун ташланади. Нима қилиш керак? Биринчидан — орқага бурилмангиз ва югурмангиз! Изларга қаранг, айниқса чароғоқ ўқимлари ёки шовқинли сув бўлган жойларда эътиборли бўлинг — у ерда сизни эшитмасликлари мумкин. Излар: малина ёки черемуха бутакларининг сингани. Ялгиз юрманг. Жуда яширинманг, идиш-тушоқ билан бўлса овоз чиқаринг. Кўрганингизда — баланд овоз билан қичқиринг. Ана шундай вазиятда бу жараён самарали.

Кабанлар. Ҳулқи ва ҳаракатлари нотежовурлиги билан хавфли. Умуман оравоқ бўлиб югурадиганлар кетса, биртаси ташланиши ҳам мумкин. Айниқса гона — кузда — даврида хавф ошади. Қўрқинч туйилса, кабан кўпинча боши қарши томонга югуради. Жуда шошиқ ва чидамли жонивор. Қистиқ ёки ғўл тўқималар яқинида юрганда шовқин чиқаринг.

Бўрилар. Бизнинг ерда жуда кам ва фақат равон (раванинная) ҳудудларда учрайди. Қайерда тигр бор — у ерда бўрилар деярли йўқ. Фақат қишда ва гуруҳ билан бўлганида хавфли. Тунги вақтларда алоҳида эҳтиёт бўлинг. Лагерни орқа томондан ҳимояловчи тош ёки қисми бўлган жойга қуринг. Олдида отин ёки ёнғин, ва ухлашга навбат билан ётинг. Хлопушки ва петарды олиш тавсия қилинади.

Тигрлар. Ҳақиқий хавф камдан-кам учрайди. Уларнинг изидан кетманг. Янибатдан ёки орқага қайтиб кетинг. Хлопушки ва петарды билан бўлса, яна яхши.

Тирноқли ҳайвонлар. Улар ҳам гона даврида — кузда — хавфли бўлиши мумкин. Қайта ижобий томони бор: агар техник шовқинлар — звяканья, бряцания — қилмасангиз, улар сизни рақиб деб тушуниб ташланиши мумкин. Шунинг учун шовқин қилиб юринг.

Заҳарли илонлар

Огоҳиратириш

Заҳарли илонлар фақат сиз уларга ҳужум қилсангиз хавф туғдиради. Масалан, тик поягингиз билан устига босдингиз, қўлингиз билан суяндингиз, ёки ердан чиройли беркитилган ҳосилни терганингизда. Бўронли кунларда илон тошчага чиқиб қўйиб ёруғликда исинганда учраб қолади. Сиз йўлакдан ўтганда тошга қўл текалдингиз — шу вақтда. Пойлак билан юринг. Илонинг тез ёндашиши унинг яширинолмаслиги билан бир хил — ҳужум ҳисобланади. Муҳофаза реакцияси — чақиш. У имкон бурчакда 13–14 унинг узунлигидан узоқликка ташланиши мумкин. Агар илон катта бўлса — 1 м, у 30 см гача ташланиши мумкин. Унинг таҳдидловчи шипширагига ҳеч қачон тўғридан тўғри гувоҳ бўлмадим. Маданийимиздаги заҳарли илонлар — щитомордники ва гадюкалар, уларнинг узунлиги одатда 70–80 см дан ошмайди. Уларнинг чақишлари хавфли, лекин ўлимга олиб келиши жуда кам учрайди. Статистикага кўра, илонлар шершинлар, осалар ёки асаларилардан камроқ хавфлидир. Ҳар қандай ёпиқ пойабзал ва шаровари — етарли ҳимоя.

Ҳис-туйғулар

Чақиш жойидаги оғриқ асаларича ёки осачилдир чақишиникидан кучлироқ бўлиши мумкин. У оғриқ, энгилдан тортаётган сингари. Оста-оста тарқала бошлайди. Чақиш жойида икки кичик нуқта кўриниши мумкин. Сиқиш ҳисси — кичик мушукчадаги тил чорлашга ўхшаб туради. Энг кўп кузатилувчи реакция — қўрқув ва хавотир. Ўлимдан қўрқиш. Муаллиф буни ўзида синаб кўрган (ахборот сифатида) — нотасодифан. Щитомордник чақиши томирга тушиб қолганида белгилари тезлашиб кетди. Организм заҳарланишга ўхшаб жавоб беради. Қусиш ва ич қайтириш мумкин. Бошида қон босими кўтарилиши, танадa игнача чопиши каби сезилар, "қора карралар" кўриниши ёки кўриш туннелга айланиши мумкин. Ларингснинг шишиши овозни ширайган ва сип-пазига олиб келиши мумкин. Иссиқлик келиб, тирмаловчи тер акс этиши мумкин, бир-икки соатдан кейин эса босим тушиб, тана ўрталари совуқлаб қолади. Чақиш жойида яқин вақт ичида қизил ёки синекон рангда қон кетиши ва ундан кейингина шиш пайдо бўлади. Юқоридаги оёқда шиш ва бутун танада оғриқ пайдо бўлади. Уни иммобилизация қилиш ва биринчи кунда қаттиқ ҳаракатлардан сақлаш керак. Иккинчи куни бутун танада чизиш ва мушаклар оғриши бошланади — гўё устингиздан дараклар ўтиб кетгандай. Баъзан бир ҳафта ичида ҳолат яхшиланади. Заҳарни жигарингиз қайта ишлаб, сизнинг ҳолатингизни яхшилайди — жигар сизни унга эслатади.

Ёрдам кўрсатиш

Энг асосийси — жабрланган киши биздаги илон чақишидан ўлмайди, деган фикрни билсин. Бу биринчи дақиқалардa энг муҳимси. Ҳеч қандай қолдиқни ёпмаслик, кесиш ёки жгут қўйиш мумкин эмас! Жгут қўйиш тўғрисидаги хатолик соғайган одамни ҳам ўлдириб қўйиши мумкин — зилзила қурбонларини эслаб кўринг. Алкоголь ҳеч қачон берманг. Илонинг организмига киритган ёмонлик — заҳар ва асосий вазифангиз унинг концентрациясини камайтириш. Ярадан мияга йўл қанчалик кенг бўлса — вазият шунчалик ёмон. Агар чақиш бармоқ, қўл ёки ойоғда бўлса — муаммо локал бўлади. Агар бош, елкада бўлса — ёмонроқ. Лекин энг асосийси — ўлиш одатда кузатилмайди! Кун ҳаётийликда заҳар миқдори одатда 1 куб.см дан ошмайди, ҳатто 1–2 томчи оғиз билан сўридилса ўзи енгиллашади. Сўришни ҳозироқ бошланг ва беҳўр похожи трубочка орқали қилиш яхшироқ. Қандай? Пластик идишнинг пробкасини олиб, устига тешик очинг ва қаттиқ босиб ярага қўйиб сўринг. Яд терининг устида қолади — кейин сув билан ювиб ташланг. Жабрлангандек жойни ёпиб, рвота ёки диарея бўлса кузатиб туринг — буларда ёрдам керак бўлади. Кўпроқ сув ичиш ва сийдикни чиқариш муҳим — организмдан бу ёмонликни чиқариш керак. Қайнатилган қора чой ёки қаҳва билан ўлиб кетманг — катта сирма билан калий чиқиб кетади, шунинг учун мевалардан — мевали ва қуруқ мевалар (изюм, қуруқ олма) ва юрак учун дорилар керак бўлиши мумкин. Вахтсиз тиббий ёрдам топилмаса, сиз бу ёмондикни жуда қаттиқ юбориш имконига эга эмассиз. Келгусида касалхонада ҳам гемолиз билан ёпишиб, кейин диуретиклар қўлланилган. Алохида идиш-толиқ — муҳимdir, чунки ҳозир сиз — ёмонлик билан ифлосланган, ҳатто слиновингиз дўстларга шундай белгиларни келтириши мумкин.

Илонга қарши сироватка — у хавфлими?

Ҳозирги кунда ички томирга киритиладиган сироватка жуда жиддий оқибатларда ягона самарали восита ҳисобланади. У ҳар бир илон турига мос тарзда махсуслашган. Бундай серотерапия фақат тиббиёт муассасаси шароитида амалга оширилиши керак. Сировоткани биринчи 30 дақиқа ичида бериш лозим. Кейин у самарасиз бўлади. Жавоб аниқ — уни қўллаш баъзида муаммолар туғдириши мумкин.

Ҳашаротлар

Парадоксал шаклда хашаротлар энг жиддий муаммоларни туғдириши мумкин. Буга тайёр бўлиш керак. Айрим жойларда мошкалар шунчаки кўпки, нафас олганингизда улар ўпкага кириши ҳам мумкин. Ҳар хил майда мазлар ва аэрозоллар ёрдам беради, лекин бутунлай қутқармайди. Биринчилардан сизни эсга олиб қоладиганлар — комарлар, мошкалар ва гнус.

• Комарлар. Катта, баланд овозли, кўзга ташланадиган. Ҳозир дарҳол чақмайди.
• Мошкалар. Кичикроқ, кўриниши билан орача мушукхўрга ўхшайди. Улар чақмайди, балки терини ориб чиқаради. Безовта қилади.
• Гнус. Жуда майда — 2–3 мм, жуда оғриқли чақади. Баъзан унинг чақиши шишларга олиб келади.

Барча қон сорувчи хашаротлар учун умумий қоида — улар нам, терлаган ва тор кийимларни яхши кўради — кўпроқ ювининг. Шох билан чайқаш уларни янада қизиқтиради ва сизга тўпланишига сабаб бўлади. Кундузги дам олишда комарларга қарши тўсиқ (комар панжар) фойдаси бор, ва ётоқдан олдин палатка ичида 10 смлик хитойча спираль ёқиш тусунли уқувсиз ухлашингизга ёрдам беради. Мутахассислар айтишича, бу жониворларнинг учта йўриқ тизими бор — углекислый газ, иссиқлик ва тер. Чангли ёнғин ёки дам олиш учун ёқилган отин иккисини бироз зақарлаши мумкин.

Оса ва шершни

Ҳужум қилганда ҳақиқатан ҳам хавфли ҳашаротлар. Айниқса шершни. Одам ўзлари уларнинг уйларини bezovta қилади. Уйлар ерда, бутларда ёки дарахтлар ҳақида бўлиши мумкин. Уйга тасодифан ташлаганингизда ўша ерда ўтирманг ва таҳаммул қилманг. Улар кўп ва фаол чақади — бу илон эмас. Эсланг — биринчи 5–10 сонияда чақиришлар бўлмаслиги мумкин. Ана ўша вақт ичида 10–15 метрга югуриб олинг ёки ўтиринг. Агар рюкзаклар ташлаб қўйилган бўлса, 3–5 дақиқадан кейин уларни қайта олиш мумкин, лекин очиқ "очоқ"да 5–7 сониядан кўпроқ бўлманг. Уларнинг гувоҳини ўлдириш қийин — жойни ўзгартириш яхши йўл.

Клещлар

Энг хавфлиси — тайгада, айниқса жазирама бошланишида. Клещ ўт ва буталарда 20 см дан 1 метргача баландликда ўтириши мумкин. Орқа оёқлари билан осиб туриб, олдинги оёқларини олдинга сузади ва ўтказувчи ўтганда у билан боғланади. Одатда ҳайвон йўлакларида кўпроқ учрайди. Имкон бўлса сочоқ ёки сув қизимлари бўйлаб юринг. Биринчи бўлиб кетганларга кўпроқ тегади. Клещ 10–20 дақиқа ичида пишиб олиб ўтириши мумкин. Кийимларингизни ичга киритинг — юқори кийимни поёбага солинг. Синтетик мато устида у осон илгирила олмайди. Эмлаш зарур. Клещлар одамга устидан сакрайди, деган гап — тўлиқ ахмоқлик.

Клещларга қарши барча антикомар воситалар ёрдам беради. Ҳар 20 дақиқада кам бўлса ҳам бир-бирингизни текшириб туринг. Агар клещ чоқиб қолса — уни ёғ билан ювиб тортиш ёки оғиз қисмини атрофидан қандайдир қизилни қўйиб, остонча кескич ёрдамида олиб чиқинг. Уни сақлаб қўйинг. Бундай ҳолда 72 соат ичида қонни микробиология институтига Сельская кўчасида топшириш мумкин — улар қандай даволашни айтиб беришади.

Эслатиб ўтамиз, ёввойи жониворлар экосистеманинг бир қисми. Бизнинг вазифамиз — уларнинг уйига меҳмон бўлиб кириш, қоидаларга риоя қилиш ва салбий таъсирни минималлаштириш.