Пляжда дам олиб юрганда қуёшдан қандай ҳимояланиш мумкин?

Ҳимоя кремига асосий талаб — безовта қилувчи таъсирнинг йўқлиги, осонча суртилиб, терига эластик плёнка билан қопланиш қобилияти; бу плёнка синмаслиги ва бир вақтнинг ўзида осонча ювилиши керак. Ҳимоя кремлари сифатида кунлик кремлардан фойдаланиш мумкин. Ҳимоя кремларини тозалаш ва тонуслашдан сўнг, пляжда тўғри қуёш нурларига чиқишдан олдин ёки тери махсус ҳимояга муҳтож бўлганда суртиш тавсия этилади. Бундай воситалар одатда УФ-фильтрлар ва силиконни ўз ичига олади. Муз ва совуқда ёғли терига пудрадан олдин ярим ёғли кунлик кремдан, қуруқ ва нормал терига эса ёғли кремдан фойдаланиш тавсия этилади. Ва бу кўпинча кўчага чиқишдан ярим соат олдин бўлиши керак.

Маълумки, қуёш уч турли ультрафиолет нурларини чиқаради:

• ультрафиолет А — унинг нурлари куёшдан куйиш келтирмайди, улар янада лукав: айнан шу нурлар терига қайтариб бўлмайдиган (жумладан канцероген) таъсир кўрсатиши учун айбланади;
• ультрафиолет В — унинг нурлари терида витамин D ва меланин ишланишини жонлантириб, терининг қизариши ва куйишга олиб келиши мумкин;
• ультрафиолет С — энг хатарли ва ўлимли нурлар. Олимлар ишонч билдиришича, атмосферанинг озон қатлами ҳозирча бизнинг кенгликларда С-нурларни фильтрлайди.

Қуёшдан ҳимоя кремини танлаганда SPF — қуёшдан ҳимоя коэффициентига эътибор бериш керак. У қопламда 3 дан 30 гача рақамлар билан кўрсатилади. Масалан, SPF 15 дегани — уни суртгач, ҳимоясиз ҳолдагига нисбатан қуёшда 15 маротаба кўпроқ вақт турганиз мумкин дегани. Яъни, бу коэффициент қанчалик юқори бўлса, терингиз шунча узоқроқ ҳимояланади, ҳатто агар сиз пляжда қуёшда дам олишни хоҳласангиз ҳам.

Таркибига қараб қуёшдан ҳимоя кремлари икки турга бўлинади: қуёш нурларини блокловчи ва уларни экранлаштирувчи.

Экранлаштирувчи қуёшдан ҳимоя воситалари терида ультрафиолетни сўриб олувчи плёнка ҳосил қилади. Айни пайтда экранлаштирувчи кремларнинг кўпчилиги фақат ултрафиолет Вга қарши самарали бўлиб, янада зарарли А-нурларни ўтказиб юборади. Шундай қилиб, бунга ўхшаш кремлар кўринарли куйишларсиз қуёшда кўпроқ вақт турганингизда энг хатарли канцероген ультрафиолет таъсирини узайтиради. Агар сиз айнан экранлаштирувчи кремни ишлатсангиз, унинг таркибига эътибор беринг. Афзалроғи — авобензон (ёки парсол 1789) каби моддаларни ўз ичига олганлар, чунки улар ҳам УФ-А, ҳам УФ-Вдан ҳимоя қилади.

Экранлаштирувчи кремларнинг яна бир камчилиги шундаки, улар терига сингиб, (кам миқдорда бўлса ҳам) қон орқали организмга кириши мумкин. Бундан ташқари, айримлари аллергия келтириши мумкин. Ҳар иккисидан сақланиш учун блокловчи кремлар ишлаб чиқилган. Бу — титаний диоксиди ёки цинк оксиди асосидаги ёруғликдан ҳимояловчи субстанциялар. Ушбу майда ундай майдаланган минерал пигментлардан иборат блокловчи кремлар терининг юзасида қолиб, ултрафиолет А ва Вни жисмоний равишда акс эттиради (блоклайди).

Сувда сузишни ёқтирувчилар учун сувни чиқарувчи компонентларни ўз ичига олган воситалар яратилган (тюбикда «Waterproof» ёзуви бўлиши керак). Максус таркиб туфайли бу препаратлар сузиб чиқишдан кейин ҳам, бир соат давомида терини фаол ҳимоя қилади. Аммо агар сиз ювиниш вақтида юқори даражада ҳимоя қилувчи воситани ишлатган бўлсангиз ҳам, сўнгра терига яхшича қуритиш ва яна бир бор сувга чидамли крем суртиш керак.

Қуёшдан ҳимоя кремларининг ишлатиш муддати — ишлатиш бошланган кундан ярим йил. Аммо уларни салқин жойда сақласангиз, улар анча узоқроқ хизмат қилади. Агар кремнинг тузилиши, ранги ёки ҳиди ўзгарган бўлса, ундан фойдаланмаслик керак.

Эътиборингизни тортамиз: юз ва танга қўйилувчи ҳимоя кремларини пляжга чиқишдан 30 дақиқа олдин суртиш лозим, чунки уларнинг фильтрлари тўлиқ сўрилиши билангина ишлайди. Терининг юзасига оз миқдорда суртиб, бироз сўрилишини кутиш етарли. Кремни қаттиқ силлаб сўриб юбориш тавсия этилмайди, чунки интенсив ўртача сўриб қўйиш кремнинг самарадорлигини 25%га камайтиради. Тўғри суртиш шароитида бутун тани қоплаш учун тахминан 6 чой қошиғи крем керак бўлади. Юқори даражали ҳимоя кремлари терингизни бир неча соат давомида күйишдан сақласа-да, уларни ҳар 2–3 соатда такрордан суртиш керак. Ҳамда, қўлогоҳ (загар) бирхел бўлгунча тўғридан-тўғри қуёш нурлари остида бир соатдан кўп турмаслик мақсадга мувофиқ. Ва яна: юз учун қуёшдан ҳимоя кремининг SPF даражаси тан учун маҳсулот индексига нисбатан юқори бўлиши мумкин, аммо аксинча эмас.

Қоралаш учун воситалар комплекс таъсир кўрсатади — терининг ҳимоя функцияларини кучайтиради, қоралаш жараёнини тезлатади ва унинг натижасини бирхел ва чиройли қилади, шунингдек терини намлайди ва қоралашга тайёрлайди. Улардан фойдаланишни денгизга сафардан бир-икки ҳафта олдин бошлаш яхшироқ, шу орқали тери адаптация қилинади. Сунъий қоралаш воситалари кўпроқ декоратив косметикага тегишли. Аммо уларнинг кенг тарқалгани сабабли улар ҳақида эслаб ўтиш фойдали бўлади. Сунъий қоралаш воситалари бир неча турда бўлади: бронзантлар, қоралаш таблеткалари, қоралаш акселераторлари ва автоқоралаш воситалари. Ҳар бирининг ишлаш принсипи турлича.

Масалан, бронзантлар таркибига ранг берувчи моддалар киради ва бу бундай воситаларнинг асосий камчилиги ҳамдир: бундай қоралаш қанча тез пайдо бўлса, шунча тез йўқолади. Бундан ташқари, терида кўпинча жозибали бўлмаган енгил оқ бўзлиқлар пайдо бўлиши мумкин. Шу боис воситани бир хил қаватда суртиш учун сиздан махсус маҳорат талаб этилади. Маҳсулотни танлашдан олдин унинг соясига эътибор беринг. Жуда очиқ ранг тери учун «light» тамғали маҳсулотдан фойдаланинг; ўртача қоралашганларга белгисиз ёки «medium» тамғалилар мос келади; смуглянкалар учун «dark» тамғаси белгиланган. Агар терингиз ҳаддан ташқари сезгир бўлса, аннотацияда ёғ мавжуд эмаслиги (oil-free) ва комедоген эмаслиги (oil-comedones) — яъни пораларни торташмайди — кўрсатилган маҳсулотларни танланг.

Қоралаш учун таблеткаларни эса пляжда дам олишдан олдин ички томонга қабул қилиш керак. Улар вужуд тўқималарига сингиб, уларни бўяйдиган ва терига турли соялар — очиқ-шоколаддан то қаҳваранггача — берадиган пигментни ўз ичига олади. Ҳаммаси дозага боғлиқ. Аммо шифокорлар улардан фойдаланишни тавсия қилмайди: сиз қабул қилган пигмент тор тўқимада тўпланиб, кўп марта ишлатилганда кўриш билан боғлиқ жиддий муаммоларни келтириб чиқариши мумкин.

Қоралаш акселераторлари ультрафиолет таъсирини кучайтиради. Улар орасида энг машҳури тирозин бўлиб, у ташқи еритма сифатида қўлланилади. У қоралаш пайтида терини бўяйдиган пигментнинг таъсирини кучайтиради. Тирозиннинг қўлланиш хавфсизлиги тўғрисида етарли маълумотлар мавжуд эмас ва кўплаб косметик ташкилотлар қоралаш акселераторларини тарқатишни тақиқлаган.

Юқоридаги барчага қарама-қарши ҳолда, автобронзантлар (автозагарлар) зарарсиз ҳисобланади. Улар крем, млойка, спрей шаклида чиқарилади ва терига жуда осонча суртилади. Бу воситаларнинг сўнгги авлоди ароматик қўшимчалар, ўсимлик экстрактлари кабиларни ҳам ўз ичига олади, шу боис улар ҳимоя қилиши, намлаши, озиқлантириши ва ҳатто терини тортиши мумкин. Автозагарлар таркибида дигидроксиацетон мавжуд: у терининг юзасига суртилганда юқори қатламларнинг оқсил ва аминокислоталари билан бирлашади. Химик реакция натижасида тери қуруқлашади ва тўқлашади. Восита суртилгандан кейин 1–4 соат оралиғида таъсир қила бошлайди, қоралаш эса одатда 3–4 кунгача сақланади; қизиқ томони шундаки, эффект қанчалик тез сайқаланса, шунча тез ўчади. Шу билан бирга, автозагар табиий кўринади ва нисбатан хавфсиздир.

Охирида эслатиб ўтишни хоҳлар эдик: сунъий қоралаш (табиийдан фарқли ўлиб) терингизни ультрафиолет нурлардан кўпроқ ҳимояламайди.